‘Bu Şekilde Daha Güzelsin’ kimlik ve devlet üzerine çağdaş sanat eserlerini sergiliyor

İstanbul’daki Darphane-i Amire’ye ilk kez bir sanat sergisi için gittiğimde 90’ların başında olmalıydım. Şehrin tarihi üzerine bir sergi oldu ve ilk kez ne tür bir en içten yaşadığımı anlamamı sağladı. Grafikler mükemmeldi, Bizans sokaklarının modelleri çok uyarıcıydı. Bu, plastik sanatlarla neler yapabileceğinizin bir vahyiydi ve birçok yönden beni çağdaş sanat dünyasına başlattı, eğer ortam hakim olursa, mesajın sorunsuz bir şekilde akacağı. Darphane-i Amire’de “Bu Şekilde Daha Güzelsin” başlıklı en son çağdaş sanat sergisi, Türkçede ve gerçekten de İstanbul’da belirli bir zamana değiniyor, tarih ve bize çeşitli medyanın onlarla etkileşime girdiğinde sahip olabileceği gücü hatırlatıyor -depth.

“Bu Şekilde Daha Güzelsin” adını üniversite personeli ve öğretim görevlileri tarafından tekrarlanan, üniversitelere girmek için başörtülerini çıkarmak zorunda kalan genç kadınlara aktarıyor. Yasak 90’lı yıllarda zirveye çıktı ve 2010’larda yavaş yavaş gevşemeye başladı. Bir kuşak kadın bu yasağı farklı şekillerde ele almaya çalıştı: Bazıları peruklar giydi, bazıları okulu bıraktı ve evlendi, bazıları yurtdışında çalışmaya gitti. O dönemde eğitim almaya çalışan hiçbir hijabi yaralanmamıştı. Bu kadar kapsamlı, uzun süreli ve kolektif bir travma için nispeten az sanat eserinin üretilmesi ilginçtir. Bunu travmanın aciliyetine bıraktım. Genç kadınların okul kapılarından uzaklaştırılmasından bu yana ancak 10 yıl geçti. Gülnur Güner, öncü sergisi “Kod 333 “‘ü kadın yüzleriyle polis eskizine benzemeyen fotoğraflarla açtı.

Darphane’ye girerken bahçede karşılaştığınız ilk iş, şeritlerden oluşan, metalize edilmiş ve haritalardaki dağ sembollerine benzeyen metal bir höyük olan Melek Zeynep Bulut’un “Yara” dır. İçeri girmeniz için yeterince yüksek, ışığa izin veriyor ve bazı “adımlarında” yeşillik büyüyor. Bulut, ziyaretçiyi bu yara izini çizmek isteyip istemediğimize dair zor soru ile yüzleşir, belki tekrar kanamasına izin vermek için. Kendimi çelikleştirerek, ana sergi alanına giriyorum ve ilk kurulumlardan birine bakıyorum. Beyaz sayfalar ufalanmış ve tavana asılmış büyük ağ torbalarına yerleştirilmiş. Bu yüzden, benimle pek konuşmuyor. Ama sonra “Diploma” başlığını okudum ve gözyaşlarına boğuldum. Bu parçaları harabelerimize karşı kestik. Yumruğa sığabilecek bu buruşuk kağıt parçaları, üzerinde çok fazla enerji, zaman ve kalp kırılması geçirdi. Bir avuç toz. Diplomalar, sadece eğitim yasakları nedeniyle değil, diğer her türlü ayrıcalık nedeniyle de zihinsel sağlık pahasına elde edildi. Merve Güçlü ve Afra Bedriye Öztürk’ün bu eseri bize tüm çabalarımızın kırılganlığını ve ne kadar kolay yazılabileceğini hatırlatıyor.

Sergideki duygusal deneyim gerçekten çok ağır ve nereye döneceğimi pek bilmiyorum. Arkadan piyano müziği geliyor ve ben içgüdüsel olarak ona doğru ilerliyorum. Bir piyano var ve arkasında bir projektör müzik çalan bir piyano çalanın ellerini gösteriyor. Müzik, karamsar, film müziği benzeri ve yatıştırıcı bir şekilde tekrarlayıcı. Bir dezavantaj duygusu var. Sağ el sadece birkaç nota çalıyor gibi görünüyor ve sol el her yerde varyasyonlar oynuyor. Sonra “Madde 42” başlığını okudum. Hangi makalenin olduğunu bilmiyorum; yasağa aykırı olanlardan biri olmalı. Sonra sanatçının sergisini okudum. Sağ el yasağı ve sol el de hijabi kadınları simgeliyor. Ve büyüleniyorum. Sağ el tekrar tekrar aynı notalara oturur ve sol taraf ona yaklaşır, ondan uzaklaşır, tökezler, bazen diğer tarafına ulaşmayı başarır. Bu piyano çalan parmakların yasak sırasında kadınların yaşadıkları için bir metaforun ne kadar uygun olduğunu ve bu “çizgide kalmaya çalışmanın” kimliklerini ifade etmesine izin verilmeyen birçok insan için ne kadar evrensel olduğunu kaydedemiyorum. Yakınlaşma, yatıştırma, yüzleşme. Hepsi orada.

Biraz başım dönüyor Sergideki diğer sanat eserlerine bakmaya çalışıyorum. Elif Eda’nın sanal gerçeklik (VR) odasına gidiyorum. VR, çok ilgilendiğim bir sanat formudur. Bu kez “Aramızdaki Şey” adını bilerek çalışmaya yaklaşıyorum. Biz beklediğimiz gibi beyaz bir odadayız. Sinematik ve fotoğrafik tarihin beyaz odalarında bize gerçeği verdik. Sanatçı çok turuncu bir fularlı sandalyede oturuyor ve bize bakıyor. Sonra seslendirme geliyor. Diplomalar veya eğitim engelleri hakkında değil, annesinin sevgilerinden koptuğu hissettiği travmatik bir çocukluk anısı. Bunu yaparken, hikayesini daha derinlemesine araştırdığı için eşarplarını katman katman soyuyor ve bu görsel istem ile bizi değer verdiğimiz bir şeyden uzak durma anılarımıza davet ediyor. Sonra insanlar odasına girmeye, ona bakmaya, onu boyutlandırmaya başlar ve bunu bilmeden önce, ekranda görebileceğimiz bu insanların bedenleri değil. Kendi bilinçaltıma girdiğimde, bunun bir VR olduğunu hatırlıyorum ve aynı insanın beni bu kez büyüttüğünü görmek için kafamı kaldırıyorum. Onlara şunu söylemek istiyorum: “İlgilendiğiniz ben değilim: Turuncu başörtüsündeki kadını hatırlayın; Bu o! Ona bakmak!” Sonra beni geçip odadan çıkarlar. Sandalye boş turuncu eşarp için kaydedin. Sadece önyargılı bakışlar kalır, atılımın ilk nesnesi gitti ve şimdi onun yerine oturuyorum. Sanatçının öyle yumuşak bir şekilde ortadan kaybolduğu ve bakışları ile başa çıkmak için beni yerinde bıraktığı için biraz hile hissediyorum.

Sizin gibi kabul edilmemenin acısı, mutlu şanslı kızlardan birinin yüzünün her zaman çizildiği Güzin Fuat Tever’in “Ölü Piksel” in kurulumunun kalbinde yer alıyor. Bunlar üniversite hayatının fotoğrafları, dersler, kahve molaları, piknikler ve kızlardan biri sadece hayalet bir varlık. Bazen peruk takıyor, bazen saç gösteriyor. Asla yüzünü. Üniversitede başka biri gibi davranmak zorunda kaldığı yıllar, ne yazık ki birçok kişiye tanıdık gelecektir. “Normal” koşullar altında, sesinizi, yüzünüzü bulacağınız yer olmalıdır. Ancak hijabiler için, bazıları baskıya maruz kalan yüzünü kaybettikleri yerdi ve bu fotoğraf koleksiyonu, bu derin tatsızlık hissini ifade ediyor. Ayrıca güzel bir şekilde yalan söyler: “Bu şekilde daha güzelsiniz.” Yıllar sonra bu lisans, yetkililere atkılarını çıkarmak zorunda kaldıklarında daha güzel hissetmediklerini bildiriyor: Artık kendi yüzüne bile sahip olmadığını hissetti.

Sadece bu dört eserle duyguların bir karışımından geçtikten sonra, kendimi yorgun hissediyorum ve bunlarla etkileşimi hak eden diğerleriyle daha az zaman geçiriyorum. Bu salgını basan zamanlarda gösteriyi gezmek zor olacak, bu yüzden umarım yakında bu dönemi Türkiye’nin başka bir yerinde yaşayan veya gerçekten toplumdan çıkarılan dijital bir platforma taşınacaklar. bu eserlere kolayca erişebilir ve diğer sanatçıların üzerine kurması için hazır bir arşiv haline gelir.