Erdoğan’ın yurt içi ve yurt dışındaki siyasi hedeflerine hizmet edecek “Diyanet” bütçesine rekor artış

Levent Kenes/Stockholm

Türkiye’nin tartışmalı Diyanet İşleri Başkanlığı’nın bütçesi geçen hafta parlamentoda onaylanarak 2023’teki 35,91 milyar Türk lirasından (1,2 milyar dolar) 91,83 milyon Türk lirasına (3,18 milyar dolar) yükseldi. Bu önemli artış, ülkenin büyük ekonomik zorluklarla karşı karşıya olduğu bir dönemde gerçekleşti.

Eylül 2023 itibarıyla Diyanet İşleri Başkanlığı, Türkiye’de 89.327, yurt dışında ise yüzlerce camiyi denetleyen güçlü ve yaygın bir ağa sahiptir. Kuruluşun 141.149 gibi şaşırtıcı bir personeli bulunuyor ve öncelikli olarak dini hizmetlerde ve toplumsal katılımda kritik bir rol oynayan imamlara odaklanılıyor. Bu kapsamlı altyapı, Diyanet’in hem yurt içinde hem de yurt dışında önemli varlığını vurgulamakta ve Diyanet işlerinde önemli bir oyuncu olarak rolünü daha da vurgulamaktadır.

Diyanet İşleri Başkanlığı geçmiş yıllarda fahiş harcamaları nedeniyle sık sık mercek altına alınıyordu. Ülke genelinde kendine ait toplantı ve seminer tesisleri olmasına rağmen kuruluşun toplantı ve etkinlikler için lüks otel kiralamayı tercih etmesi konusunda tartışmalar ortaya çıktı. Ayrıca Diyanet’e ait üst düzey resmi araçların kullanılması da tartışma konusu oldu. Ramazan ayında Diyanet kanalında yayınlanan bir TV programı için Diyanet İşleri Başkanlığı’nın lüks yat kiralanmasıyla ilgili gündeme getirdiği tartışma, kamuoyunda eleştirilere yol açtı ve geleneksel medya kanallarının ötesinde tartışmalara yol açtı.

Son raporlar Diyanet’in mali yönetim uygulamalarına gölge düşürdü. Müdürlük, 2023 yılının ilk dokuz ayında 12 aylık bütçesinin neredeyse tamamını tüketerek 34,6 milyar lira gibi eşi benzeri görülmemiş bir harcama gerçekleştirdi. Bu rakam İçişleri, Enerji, Tabii Kaynaklar, Çevre, Şehircilik, Ticaret ve Dışişleri ile Kültür ve Turizm Bakanlıkları’nın da aralarında bulunduğu 26 kamu kurumunun harcamalarını aşıyor.

Bu büyük harcamalara rağmen Diyanet İşleri Başkanlığı, yüzde 300’e yakın artış öngören ve 91,8 milyar liralık bütçe çağrısı yapan 2024 yılı bütçe teklifini sundu. Detaylara bakıldığında, mal ve hizmet alımlarına 2,5 milyar liranın yanı sıra personel giderlerine 77,6 milyar lira ayrılacağı görülüyor.

Diyanet’in bu yılın başlarında yayınladığı ve Nordic Monitor’ün edindiği mali durum ve görünüm raporunda, 2023 yılının ilk altı ayında personel giderlerinde 2022 yılının aynı dönemine göre yüzde 98,52 oranında ciddi bir artış olduğu kaydedildi.

Raporda yer alan diğer verilere göre Diyanet İşleri Başkanlığı, 2023 yılında hayata geçirilmesi planlanan faaliyetlere 35,91 milyar TL bütçe ayırdı. Ancak bu faaliyetler için yıl sonuna kadar 50,48 milyar TL harcama yapılması bekleniyor.

Haziran ayında Diyanet İşleri Başkanlığı, merkezi bütçeden ilave ödenek alarak faaliyetlerine devam etti.

Diyanet, bütçesinin yanı sıra kapsamlı mali faaliyetlerde bulunmakta, Hac ve Umre gezileri yoluyla önemli gelirler elde etmekte, Türkiye Diyanet Vakfı’na (TDV) fon katkısında bulunmakta ve açıklanmayan yatırımlara devam etmektedir. Başlangıçta bir hayır kurumu olarak kurulan TDV, daha sonra küresel cami projelerini denetleyen ve çeşitli işletmeleri yöneten çok yönlü bir kuruluşa dönüştü.

Başlangıçta Türk devletinin aşırıcılıkla mücadele amacıyla kurduğu Diyanet, Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 22 yıllık iktidarı sırasında köklü bir dönüşüm geçirerek Müslüman Kardeşler ideolojisini anımsatan, siyasal İslam’ın yayılmasında önemli bir araç haline geldi. İster Türkiye’de ister uluslararası düzeyde. Erdoğan hükümeti 2016 yılından bu yana Diyanet İşleri Başkanlığı’ndaki yaklaşık 3000 çalışanını keyfi ve keyfi bir şekilde tasfiye etti ve onların yerine Erdoğan’ın İslamcı siyasi ideolojisini benimseyen kişileri getirdi.

Erdoğan hükümetinin siyasi hedeflerine ulaşmak için Diyanet gazetesini agresif bir şekilde kullanması, yabancı hükümetlerin tepkisine yol açarak ikili anlaşmazlıklara yol açtı. Örneğin, 2016 yılında Avrupa’da Diyanet’in işlettiği camiler, Türk imamların Erdoğan yönetimini eleştirenleri ve muhaliflerini hedef alan casusluk faaliyetlerine karıştıklarının ortaya çıkmasıyla skandala karışmıştı. Bu dönemde, aralarında İsviçre, Hollanda, Almanya, Norveç ve Avusturya’nın da bulunduğu 38 ülkede Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Erdoğan hükümetini eleştiren Gülen hareketiyle bağlantılı kişileri izlediğini ortaya koyan bir belge ortaya çıktı.

Aralık 2016’da Türkiye, Hollandalı yetkililerin kendisini Gülen destekçileri hakkında istihbarat toplamakla suçlamasının ardından Lahey’deki Türkiye Büyükelçiliği Diyanet İşleri Ataşesi Yusuf Akar’ı çağırmak zorunda kalmıştı. Benzer şekilde Belçika makamları, 2017 yılında ülkede çalışmak isteyen 12 Türk imamın vize başvurularını da reddetmişti.

Orta Almanya eyaleti Hessen hükümeti, Diyanet İşleri Türk İslam Birliği (Diyanet İşleri Türk İslam Birliği veya DİTİB) ile iş birliğini 2020 yılında sonlandırdı. Dönemin Kültür Bakanı Alexander Luerz, “Sorun çözüldü” dedi. Diyanet’in Almanya şubesi ve Erdoğan’ın İslami rejiminin dini kolu olan DİTİB, Türk hükümetinin Avrupa ülkelerine gönderdiği imamları kontrol ediyor.

Karşılaştığı diplomatik zorluklara rağmen, Erdoğan hükümeti yurtdışındaki siyasi gündemini ilerletmek için imamları ajan olarak görevlendirmeye devam ediyor. Bu dini ağın yabancı ülkelerdeki etkisinin genişletilmesinde aktif olarak yer almaktadır.

Diyanet İşleri Başkanlığı, Avrupa ülkelerinde doğup büyüyen ve vatandaşlığını bu ülkelerde taşıyan imamların eğitimine yönelik özel bir proje başlattı. Avrupa’nın çeşitli ülkelerinden seçilen bu öğrenciler, Diyanet İşleri Başkanlığı’nın sponsor olduğu burs programından faydalanarak ilahiyat fakültelerinde din eğitimi almak üzere Türkiye’ye getiriliyor. “Uluslararasi İlahiyat Programı” (Uluslararası İlahiyat Programı) adı verilen bu girişimde yüzlerce öğrenci bulunmaktadır.

Diyanet’in 2023 yılına ilişkin mali beklentiler raporu:

Şirketin 2023 yılı mali durumu ve beklentilerine ilişkin rapor